شاخص VIX چیست و چرا به آن شاخص ترس می‌گویند؟

شاخص‌های زیادی برای سنجش وضعیت بازارهای مالی وجود دارد که یکی از کاربردی‌ترین آنها شاخص VIX است. این شاخص برای سنجش نوسان‌های بازارهای مالی کاربرد دارد و به تریدرها اجازه می‌دهد که تصمیمات خود را بر اساس میزان نوسان بازار بهینه کنند. تحلیل VIX در ترید می‌تواند دید بهتری از وضعیت بازار در اختیار تریدرها قرار دهد و در تشخیص ریسک‌ها و فرصت‌های ترید به آنها کمک کند. در این مقاله ارتباط شاخص VIX و بازارهای مالی را بررسی می‌کنیم و با نحوه تحلیل این شاخص برای ترید در بازارهای مالی مثل فارکس آشنا می‌شویم. پیشنهاد می‌کنیم تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

 

📊 شاخص VIX چیست؟

شاخص VIX یک شاخص اندازه‌گیری نوسان (Volatility) است که بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) آن را ایجاد کرده است. این شاخص اولین معیار برای اندازه‌گیری نوسان‌های قابل انتظار بازار به حساب می‌آید و یک شاخص آینده‌نگر است، یعنی نوسان‌های ضمنی شاخص S&P 500 یا SPX را فقط برای ۳۰ روز آینده نمایش می‌دهد. شاخص VIX بر اساس قیمت قراردادهای اختیار معامله (Options) شاخص S&P 500 محاسبه و بر حسب درصد بیان می‌شود. البته باید توجه داشته باشید که نوسان‌های لحظه‌ای بازار به طور دقیق قابل پیش‌بینی نیستند و بهتر است از VIX در کنار سایر تحلیل‌ها و ابزارها استفاده کنید تا نتیجه دقیق‌تری بگیرید.

 

🔄 نحوه کار شاخص VIX در بازارهای مالی

شاخص نوسان‌پذیری (Volatility Index یا VIX)، میزان نوسان ضمنی سالانه یک قرارداد اختیار معامله فرضی بر روی شاخص S&P 500 است که ۳۰ روز تا سررسید آن باقی مانده باشد. قیمت این قرارداد بر اساس قیمت قراردادهای اختیار معامله کوتاه‌مدت S&P 500 که در بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) معامله می‌شوند، تعیین می‌شود. این شاخص به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا میزان نوسان احتمالی S&P 500 را در ۳۰ روز آینده تخمین بزنند.

اگرچه VIX صرفاً نوسان‌های S&P 500 را اندازه‌گیری می‌کند، اما امروزه به معیاری برای سنجش نوسان‌های کل بازار سهام ایالات متحده تبدیل شده است. عملکرد این شاخص معمولاً با S&P 500 رابطه عکس دارد، یعنی هنگامی که مقدار VIX افزایش می‌یابد، معمولاً ارزش S&P 500 کاهش پیدا می‌کند.

اگر VIX در حال افزایش باشد، به این معناست که تقاضا برای قراردادهای اختیار معامله در حال افزایش است و در نتیجه، این قراردادها گران‌تر می‌شوند. برعکس، کاهش مقدار VIX نشان‌دهنده کاهش تقاضا است که معمولاً باعث افت قیمت این قراردادها می‌شود.

 

🧮 محاسبه مقادیر شاخص VIX

شاخص VIX به صورت لحظه‌ای و بر اساس قیمت‌های زندهٔ قراردادهای اختیار معامله S&P 500 محاسبه می‌شود. این قراردادها شامل قراردادهای استاندارد SPX (که سررسید آن‌ها سومین جمعه هر ماه است) و قراردادهای هفتگی SPX (که هر جمعه سررسید دارند) هستند. برای اینکه یک قرارداد اختیار معامله در محاسبه‌ی VIX لحاظ شود، باید تاریخ سررسید آن بین ۲۳ تا ۳۷ روز باشد.

فرمول محاسبه‌ی VIX بسیار پیچیده و مبتنی بر ریاضیات پیشرفته است، اما به عنوان تریدر نیازی به اطلاع از فرمول‌ها ندارید و آشنایی کلی با نحوه محاسبه آن به درک بهتر این شاخص کمک می‌کند.

نحوه محاسبه شاخص VIX به زبان ساده به این صورت خواهد بود:

1. ابتدا، قراردادهای اختیار معامله برای محاسبه VIX انتخاب می‌شوند. مجموعه انتخابی باید شامل طیفی از قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش در دو سررسید متوالی باشد که در بازه‌ای نزدیک به ۳۰ روز قرار دارند.
2. سپس، سهم هر قرارداد از واریانس کل سررسید مربوطه محاسبه می‌شود.
3. واریانس کل برای دو سررسید متوالی از طریق جمع زدن سهم تمامی قراردادها به دست می‌آید.
4. در مرحله بعد، واریانس ۳۰ روزه بر اساس درون‌یابی (Interpolation) میان دو واریانس قبلی و با توجه به مدت‌زمان باقی‌مانده تا سررسید هر یک از آنها محاسبه می‌شود.
5. سپس با استفاده از ریشه دوم واریانس، نوسان‌پذیری به عنوان انحراف معیار محاسبه می‌شود. در نهایت، مقدار به‌دست‌آمده را در ۱۰۰ ضرب می‌کنند تا شاخص VIX به دست آید.

 

📈📉 تحلیل شاخص VIX و مقادیر آن در بازارهای مالی

نوسان‌پذیری (Volatility) معیاری برای اندازه‌گیری میزان حرکت قیمت یک دارایی است، نه خود قیمت آن. زمانی که شما بر روی نوسان‌پذیری معامله می‌کنید، تمرکزتان بر جهت حرکت قیمت‌ها نیست، بلکه بر میزان و دفعات تغییرات بازار است. به همین دلیل، مقادیر VIX به‌صورت درصدی بیان می‌شوند. در سال‌های اخیر اگر مقدار VIX زیر ۲۰ معامله می‌شد، معمولاً بازار در شرایط پایدار در نظر گرفته می‌شد، در حالی که سطوح ۳۰ یا بالاتر نشان‌دهنده نوسان‌پذیری شدید بودند. با این حال، باید توجه داشت که معامله بر اساس نوسان‌پذیری به معنای پیش‌بینی رکود بازار نیست؛ چراکه ممکن است بازار نزولی باشد، اما نوسانات همچنان پایین باقی بمانند.

🔃 بین VIX و بازده بازار سهام یک همبستگی معکوس قوی وجود دارد. یعنی اگر VIX افزایش یابد، معمولاً شاخص S&P 500 در حال افت است. برعکس، اگر VIX کاهش یابد، احتمالاً بازار به ثبات نسبی رسیده است. برخی معتقدند که VIX می‌تواند سقف‌ها و کف‌های شاخص S&P 500 را پیش‌بینی کند، یعنی وقتی VIX بالاست، فرصتی برای باز کردن پوزیشن‌های خرید است و وقتی VIX پایین است، باید به دنبال پوزیشن‌های فروش و کسب سود از ریزش بازار باشید.

 

❔ چرا به VIX «شاخص ترس» می‌گویند؟

شاخص VIX بازتاب‌دهنده انتظارات بازار نسبت به نوسان‌های آینده قیمت است، یعنی بر اساس آن می‌توان متوجه شد که تریدرها و سرمایه‌گذاران انتظار دارند نوسان‌های بازار در آینده چگونه باشد. بنابراین وقتی این شاخص افزایش می‌یابد، یعنی تریدرها و سرمایه‌گذاران نگران نوسان‌های شدید در بازار هستند و ترس در بازار زیاد است. همچنین وقتی VIX کاهش می‌یابد، یعنی بازار در حال آرام شدن است و تریدرها کمتر نگران نوسان‌ها هستند.

 

🎯 نحوه استفاده از شاخص VIX

شاخص VIX می‌تواند در ارزیابی احساسات بازار و میزان نوسان آن به تریدرها کمک کند و به این ترتیب، فرصت‌های تازه‌ای را برای ترید در اختیار آنها قرار دهد. از آنجا که افزایش نوسان معمولاً نشانه‌ای از عملکرد منفی بازار سهام است، ترید کردن نمادهای مرتبط با نوسان می‌تواند با هدف نوسان‌گیری و یا پوشش ریسک انجام شود. این اطلاعات می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه تریدرها کمک کند.

محدوده‌های اصلی شاخص VIX و تفسیر آنها به‌صورت زیر است:

• ۰ تا ۱۵: نشان‌دهنده خوش‌بینی در بازار و نوسان‌های بسیار پایین است.
• ۱۵ تا ۲۵: به معنای وجود نوسان‌های نه‌چندان شدید در بازار است.
• ۲۵ تا ۳۰: نشان‌دهنده افزایش آشفتگی در بازار و بالا رفتن نوسان است.
• ۳۰ و بالاتر: بیانگر نوسان بسیار شدید و احتمال وقوع نوسان‌های ناگهانی در آینده نزدیک است.

شاخص VIX را نمی‌توان مانند یک سهم یا اوراق قرضه به‌طور مستقیم خریداری کرد. در عوض، برای ترید و سرمایه‌گذاری روی این شاخص باید از ابزارهایی که به تغییرات آن واکنش نشان می‌دهند، استفاده کرد.

تریدرها می‌توانند از قراردادهای آپشن یا اختیار معامله (Options) و قراردادهای آتی (Futures) مرتبط با VIX برای پوشش ریسک خود استفاده کنند. علاوه بر این، محصولات قابل معامله (ETP) زیادی برای ترید بر اساس VIX وجود دارد که مهم‌ترین آنها شامل صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) و اوراق قابل معامله در بورس (ETN) است.

 

💰 ترید در بازارهای مالی با شاخص VIX

ترید بر اساس شاخص VIX در هر دو حالت خرید (Long) و فروش (Short) امکان‌پذیر است. تریدرهایی که بر اساس نوسان ترید می‌کنند، هم از صعود و هم از سقوط قیمت S&P 500 سود می‌برند و هدف اصلی آنها، تشخیص میزان نوسان‌های بازار است.

 

⬆️ باز کردن پوزیشن خرید بر اساس VIX

پوزیشنی که برای ترید با VIX انتخاب می‌کنید، به پیش‌بینی شما از میزان نوسان‌های بازار بستگی دارد. تریدرهایی که بر اساس VIX پوزیشن خرید باز می‌کنند، بر این باورند که نوسان بازار افزایش خواهد یافت و در نتیجه، شاخص VIX رشد خواهد کرد. این استراتژی معمولاً در دوران بی‌ثباتی اقتصادی، زمانی که بازار تحت فشار و عدم اطمینان قرار دارد، محبوبیت بیشتری دارد.

📍 برای مثال، اگر پیش‌بینی کنید که شاخص S&P 500 به دنبال یک اتفاق سیاسی با افت شدید و سریع مواجه خواهد شد، می‌توانید انتظار افزایش نوسان را داشته باشید. در این صورت، می‌توانید با باز کردن پوزیشن خرید، از این شرایط بیشترین بهره ببرید. اگر نوسان در بازار رخ دهد، پیش‌بینی شما درست از آب درآمده و می‌توانید به سود برسید، اما اگر بر اساس VIX پوزیشن خرید گرفته باشید و بازار همچنان آرام باقی بماند، معامله شما وارد ضرر خواهد شد.

 

⬇️ باز کردن پوزیشن فروش بر اساس VIX

زمانی که بر اساس VIX پوزیشن فروش باز می‌کنید، در واقع انتظار دارید که شاخص S&P 500 رشد کند و نوسان‌های بازار کاهش یابد. فروش بر اساس نوسان در شرایطی که نرخ بهره پایین، رشد اقتصادی مطلوب، و نوسان‌های کم در بازارهای مالی وجود داشته باشد، محبوبیت بیشتری دارد.

📍 فرض کنید ترکیب نوسان پایین و رشد اقتصادی قوی باعث شده است که قیمت سهام شرکت‌های عضو S&P 500 به طور پیوسته افزایش یابد. در چنین شرایطی، اگر پیش‌بینی شما این باشد که روند صعودی بازار ادامه می‌یابد و میزان نوسان‌ها پایین باقی می‌ماند، می‌توانید پوزیشن فروش بگیرید.

اگر شاخص S&P 500 واقعاً رشد کند، احتمالاً VIX به سطح پایین‌تری خواهد رسید و معامله شما وارد سود می‌شود. البته فروش در نوسان ذاتاً یک استراتژی پرریسک محسوب می‌شود، چرا که در صورت افزایش ناگهانی نوسان‌ها، ممکن است دراداون حساب شما از حد مجاز بیشتر شود.

 

⚡ عوامل تأثیرگذار بر شاخص VIX

• ✔️ نوسان‌های بازار سهام: هر چه بازار سهام، به‌ویژه شاخص S&P 500، دچار نوسان‌های بیشتری شود، شاخص VIX نیز افزایش می‌یابد. در مقابل، وقتی بازار آرام باشد، VIX کاهش پیدا می‌کند.
• ✔️ رویدادهای اقتصادی و سیاسی: اعلام سیاست‌های مالی و پولی، داده‌های اقتصادی مانند نرخ تورم و بیکاری، و تصمیمات بانک مرکزی (مثل افزایش یا کاهش نرخ بهره) می‌توانند تأثیر مستقیمی بر نوسان‌های بازار و در نتیجه VIX داشته باشند.
• ✔️ بحران‌های مالی و ژئوپلیتیک: جنگ‌ها، تحریم‌های اقتصادی، بحران‌های مالی، و بلایای طبیعی می‌توانند باعث افزایش ناگهانی VIX شوند، چون این رویدادها میزان عدم اطمینان و ترس را در بازار افزایش می‌دهند.
• ✔️ احساسات تریدرها: ترس یا طمع در بین تریدرها می‌تواند باعث افزایش یا کاهش نوسان‌ها شود. افزایش تقاضا برای ابزارهای پوشش ریسک (مانند آپشن‌ها) معمولاً VIX را بالا می‌برد.
• ✔️ فعالیت‌های سفته‌بازانه: ورود سرمایه‌گذاران کلان و صندوق‌های پوشش ریسک یا هج فاندها (Hedge Funds) به معاملات VIX می‌تواند باعث تغییرات ناگهانی در این شاخص شود، حتی اگر شرایط بازار تغییر خاصی نکرده باشد.
• ✔️ گزارش‌های مالی شرکت‌ها: در زمان انتشار گزارش‌های مالی شرکت‌های بزرگ، بازار ممکن است نوسان‌های بیشتری را تجربه کند، که می‌تواند بر شاخص VIX تأثیر بگذارد.

 

⚠️ محدودیت‌ها و چالش‌های استفاده از شاخص VIX

• ⭕ عدم پیش‌بینی قطعی بازار: اگرچه VIX نشان‌دهنده انتظارات تریدرها از نوسان‌های آینده است، اما لزوماً تعیین‌کننده مسیر حرکت بازار نیست. به‌عبارت‌دیگر، افزایش یا کاهش آن به این معنا نیست که بازار حتماً صعود یا سقوط خواهد کرد.
• ⭕ وابستگی به اختیار معامله (Options): شاخص VIX بر اساس قیمت‌های اختیار معامله S&P 500 محاسبه می‌شود. در نتیجه، ممکن است در شرایط خاص، مانند کاهش نقدینگی در بازار آپشن‌ها، شاخص رفتار غیرعادی داشته باشد.
• ⭕ ریسک بالای معاملات: ابزارهای مرتبط با VIX (مانند قراردادهای آتی و آپشن‌ها) به دلیل نوسان‌های بالا، می‌توانند سودهای بزرگ و البته زیان‌های سنگینی را به همراه داشته باشند.
• ⭕ محدودیت در سرمایه‌گذاری مستقیم: برخلاف سهام یا اوراق قرضه، شاخص VIX را نمی‌توان مستقیماً ترید کرد و تنها از طریق ابزارهای مشتقه (مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله) امکان سرمایه‌گذاری روی آن وجود دارد.

 

📝 جمع‌بندی

ترید بر اساس نوسان‌های بازار یکی از استراتژی‌های کسب سود از بازارهای مالی است و شاخص VIX یکی از ابزارهایی است که می‌تواند به پیش‌بینی بهتر نوسان‌ها کمک کند. این شاخص معمولاً با حرکات بازار سهام رابطه عکس دارد و می‌تواند به تریدرها در تشخیص شرایط نوسانی یا آرام بازار کمک کند. البته این شاخص نیز مثل هر شاخص دیگری محدودیت‌های خاص خود را دارد و نباید به تنهایی معیار تصمیم‌گیری قرار گیرد. با ترکیب شاخص VIX و سایر ابزارها و روش‌های تحلیلی می‌توانید تحلیل‌های دقیق‌تری از وضعیت بازار داشته باشید و سود بیشتری را از معاملات خود کسب کنید.

 

❓ سؤالات متداول

• 🔹 آیا شاخص VIX فقط برای بازار سهام آمریکا کاربرد دارد؟

▫️ خیر، اگرچه VIX بر اساس شاخص S&P 500 محاسبه می‌شود، اما به دلیل همبستگی بالای بازارهای مالی، می‌تواند به‌عنوان یک معیار کلی برای اندازه‌گیری نوسان‌ها در بازارهای جهانی نیز استفاده شود.

• 🔹 شاخص VIX چه چیزی را اندازه می‌گیرد؟

▫️ شاخص VIX نوسان‌های مورد انتظار S&P 500 را در ۳۰ روز آینده اندازه می‌گیرد. مقدار بالای آن نشان‌دهنده نوسان زیاد و عدم اطمینان در بازار است، درحالی‌که مقدار پایین آن ثبات نسبی بازار را نشان می‌دهد.

• 🔹 چرا به VIX «شاخص ترس» می‌گویند؟

▫️ چون VIX با شاخص S&P 500 همبستگی معکوس دارد. زمانی که عدم اطمینان در بازار زیاد باشد، مقدار VIX افزایش می‌یابد. برعکس، در زمان‌هایی که ثبات بیشتری وجود دارد و نوسان‌های اقتصادی کمتر است، مقدار VIX پایین‌تر و روند آن آرام‌تر خواهد بود.

• 🔹 آیا می‌توان مستقیماً روی شاخص VIX ترید کرد؟

▫️ خیر، VIX یک شاخص برای تحلیل بازار است و نمی‌توان آن را به‌صورت مستقیم ترید کرد. با این حال، امکان ترید و کسب سود از اطلاعات آن از طریق ابزارهایی مثل قراردادهای آتی، آپشن‌ها و صندوق‌های قابل معامله (ETF) وجود دارد.

• 🔹 حد بالا و پایین شاخص VIX چقدر است؟

▫️ معمولاً اگر مقدار VIX بالای ۳۰ باشد، به‌عنوان سطح بالا در نظر گرفته می‌شود. همچنین زمانی که VIX زیر ۲۰ باشد، نشان‌دهنده یک دوره ثبات در بازار است.